Final Portrait

Final Portrait.

Kortgeleden keek is naar de speelfilm: Final Portrait van Stanley Tucci uit 2017. Niet in de bios, want dat kan al tijden niet meer, maar zoals Hugo de Jonge het propageerde via een Dvd’tje geleend uit de bieb. ‘k Kwam het per ongeluk tegen op YouTube. Je kent dat wel; je bent een beetje filmpjes aan het bekijken en valt van het één in het ander. M’n zoekopdracht was waarschijnlijk iets met portret, toen er in de rechter kolom een documentaire verscheen over Alberto Giacometti. Eenmaal aangeklikt bleek die drie kwartier te duren. Normaal gesproken zou ik het vanwege de lengte wegklikken, maar ‘k bleef op de één of andere manier hangen en keek de hele docu uit. Dat had een aantal redenen.

In de eerste plaats was het natuurlijk het werk van Giacometti zelf. Ik was daar uiteraard mee bekend, maar ook weer niet zo goed dat ik er alles van wist. Eigenlijk betrof het vooral z’n beelden en wist ik nauwelijks dat ie ook nog schilderde en tekende. Maar ‘k werd vooral gegrepen door het enthousiasme van Stanley Tucci en zijn zoektocht naar de magie in het werk van Giacometti. Gaandeweg ontvouwde zich een wereld waar ik nauwelijks weet van had; mijn fascinatie groeide per minuut. Vooral z’n Parijse atelier aan de Rue Hipplyte Maindron no.46 had een geweldige aantrekkingskracht op mij. Het was maar 24 m2 groot, maar het was een universum op zich; het universum van Giacometti. In alle hoeken en gaten zag je de hand van de meester. Ik was verbijsterd. Nou zijn kunstenaars ateliers altijd leuk om te bekijken, maar sommige zijn dat in het bijzonder. In die categorie valt het atelier van Giacometti zonder meer. Toen ook nog eens duidelijk werd dat ze voor de film het gehele atelier minutieus en tot in het kleinste detail hadden nagebouwd en ik ook nog eens de trailer van de film onder ogen kreeg, was er geen houden meer aan; dit moest ik zien!

Final Portrait is voor alle duidelijkheid geen documentaire over Giacometti, want die zijn er genoeg. Ook op YouTube kun je uren doorbrengen met van alles en nog wat over de kunstenaar. Gezien het intieme en persoonlijke karakter van z’n werk zou je wellicht een kluizenaar verwachten, maar niets is minder waar. Er is ontzettend veel over hem te vinden. Bovendien liet hij zich graag filmen en fotograferen en was hij in interviews allerminst een timide persoonlijkheid.

De Final Portrait is een verfilming van het gelijknamige boek van James Lord en handelt over het ontstaan van het laatste geschilderde portret dat Giacometti voor z’n dood maakte met de schrijver als model. De rol van Giacometti wordt met groot inlevingsvermogen fantastisch gespeeld door Geoffrey Rush. Armie Hammer neemt de rol van Lord voor z’n rekening.

Wat we zien is de ongelooflijke strijd die het portret uiteindelijk blijkt te worden. In eerste instantie zou het één middag in beslag nemen en zou Lord de volgende dag weer met het vliegtuig terugvliegen naar de V.S., maar hij ziet zich genoodzaakt om de vlucht om te boeken, omdat Giacometti het niet voor elkaar krijgt. Als je hem ziet worstelen met de materie begrijp je al snel dat dit wel eens eeuwig zou kunnen duren. Dat besef komt na ettelijke omboekingen ook bij Lord en het drijft beide mannen tot wanhoop. ‘k Ga niet verklappen hoe het verder afloopt, ga zelf maar kijken. ‘k Moet er wel bij vermelden dat de film niet ieders cup of tea zal zijn. Harma liep er na een half uur bij weg en vond het ronduit saai; iets wat ik me wel kan voorstellen als je zelf geen beeldend kunstenaar bent. Ik vond het daarentegen super spannend, maar dat komt waarschijnlijk omdat ik dat hele proces van het schilderen en het gevecht dat het kan zijn heel goed kan invoelen.

Toch is de film niet te vergelijken met de contemplatieve ervaring van Victor Enrice’s: El Membrilo del sol, waarbij we de schilder Antonio Lopez Garcia volgen bij het vastleggen van een kweeperenboompje. Ik schreef daar in een eerdere column al eens iets over. Die film is vooral een registratie van het proces van het schilderen. In de film van Tucci worden de rollen gespeeld door acteurs en is er een script, zodat er min of meer sprake is van een verhaal. Zo worden we buiten het schilderen getrakteerd op de huiselijke beslommeringen van de schilder en z’n relatie met z’n broer Diego, z’n vrouw Annette en de 40 jaar jongere maîtresse Caroline. De film is om die reden ook beter te genieten voor gewone stervelingen; al is enige affiniteit met het onderwerp wel vereist.

En dan doe ik gewoon dat wat ik als kind ook al deed; n.l. een tekeningetje maken van m’n helden. Lucky Luke, Kuifje, The Thunderbirds, Winnetou en een hele stoet aanverwante figuren die het leven er een stuk leuker op hebben gemaakt.

Ik teken niet zo vaak mannen, maar als je zo’n kop tegenkomt als die van Alberto Giacometti is het wel heel erg moeilijk om de verleiding te weerstaan. En dan wordt één tekeningetje er al gauw twee en dan drie. Zelfs als de noodzaak ervan totaal ontbreekt kan me dat geen bal schelen. Ik werk voor mezelf; nu meer dan ooit.

Tot slot een paar quotes van Giacometti om het allemaal nog wat inzichtelijker te maken; of niet, want dat is het leuke van een briljante geest; niet alles is even begrijpelijk.

“Om grip te krijgen op de verhoudingen van de mensfiguur, probeerde ik de beeldjes kleiner en breder te maken, maar ze werden alleen maar langer en dunner.”

“Ik dacht dat ik een model nodig had om snel een studie te kunnen maken, maar hoe langer ik er naar keek, hoe meer het besef kwam dat ik niets zag en maar bleef studeren”

“Sinds 1935, ik was toen 34 ben ik de staat van de studie niet meer ontstegen.”

“Een voltooid werk is voor mij onvoorstelbaar.”

“Waarom ik zolang blijf doorwerken aan een beeld? Ik kan gewoon niet stoppen.”

“Ik hou ermee op als de noodzaak ontbreekt.”

“Ik heb lang gedacht dat ik me met de verbeelding van de eenzaamheid van de mens heb beziggehouden.”

13 januari 2022