De meisjes van Vermeer.

De meisjes van Vermeer.

Als we het oeuvre van Johannes Vermeer bekijken, zien we dat er op het overgrote deel van de 35 schilderijen die we vandaag de dag van hem kennen, meisjes en of vrouwen staan afgebeeld. Soms in gezelschap van anderen, maar meestal gewoon alleen in een interieur waar aan de linkerkant licht door een raam naar binnen valt. Die meisjes zijn in de meeste gevallen bezig met een eenvoudige alledaagse handeling. Dat kan het lezen van een brief zijn, het inschenken van melk of het wegen van parels. In een paar gevallen bespeeld ze een instrument. Dat het werk van één van onze bekendste Hollandse Meesters tot 1866 vrijwel onbekend was, lag voor een deel aan het beperkte aantal werken die er van zijn hand bekend waren, maar ook vooral om het feit dat er vaak maar één persoon op was afgebeeld; die ook nog eens iets buitengewoon alledaags aan het doen was. 

Het mag duidelijk zijn dat er in die tijd heel anders tegen een Vermeer werd aangekeken, dan dat we dat nu doen. “The picture in itself isn’t changed but the way we look at it”; vrij naar een uitspraak van David Hockney. Het is dan ook niet toevallig dat pas in 1866 de Franse criticus Théophile Thoré- Büger de eerste monografie over Vermeer publiceerde. Bürger was wel een beetje klaar met de grote historiestukken en mythologische en bijbelse vertellingen die nog steeds te kust en te keur werden geproduceerd. Hij zag in het werk van Milet en Courbet een nieuw soort realisme, waarbij men gewone alledaagse dingen vastlegde. Een schilderij als “Het melkmeisje” sluit daar natuurlijk naadloos op aan. Na zijn publicatie omtrent Vermeer, heeft het werk van de schilder de belangrijke plek in de kunstgeschiedenis gekregen die het verdiend. 
Het grappige vind ik dat als je naar de hoofden van Vermeer’s meisjes kijkt, je niet direct denk: wat kan die man goed portretteren. Nou kun je dat natuurlijk nooit goed bepalen, omdat je het meisje dat er model voor heeft gestaan niet kent. ‘k Vraag me in sommige gevallen zelfs af of ie wel een model heeft gebruikt; zo ongeïnspireerd ziet het er soms uit (ja, je moet het maar durven beweren!). Maar ik denk dat ie het ook vaak niet eens zo belangrijk vond; of het nou wel leek of niet. En net als bij Breitner, zit er soms ook wel eens een echt lelijke kop op.

Uitzonderingen zijn er gelukkig ook. Dus hij kon het wel. “Vrouw met weegschaal” heeft een heel plezierig hoofd gekregen, “Brieflezende vrouw in blauw”(Rijksmuseum) heeft een werkelijk prachtige serene uitstraling en het “Melkmeisje” is toch ook gewoon een leukerd? Typje “girl next door”, waar je je hele leven verliefd op bent, maar die uiteindelijk met een ander trouwt. Het schilderij: “Meisje met de parel” (Mauritshuis) hoort in dit rijtje ook zeker thuis. Er zijn meerdere schilderijen waarop Vermeer een meisje afbeeld die de toeschouwer aankijkt, maar deze is denk ik het intrigerends. In de blik van het meisje zit ook van alles waardoor je blijft kijken en je fantasie geprikkeld wordt.

Dat moet Tracy Chevalier ook gevonden hebben, want het inspireerde haar tot het schrijven van het boek: “The girl with the pearl earing” , dat later door Peter Webber fantastisch is verfilmd. Nou lees ik veel te weinig boeken en kijk ik veel te veel films, dus daar zit nog wel een aandachtspuntje. In dit geval moet ik eerlijk bekennen dat ik dus alleen de film heb gezien, maar die heeft wel veel indruk gemaakt. Als je een boek leest visualiseer je de personen die in het verhaal voorkomen in je hoofd. De lezers onder ons vinden dat doorgaans heerlijk en beschouwen het als een nadeel dat daar in een film geen ruimte voor is, omdat de rollen worden ingevuld door acteurs. In deze film wordt de hoofdrol gespeeld door Scarlett Johansson en dat kun je met de beste wil van de wereld geen nadeel noemen. ’t Is natuurlijk wel zo dat mocht ik ooit besluiten het boek nog eens te gaan lezen, ik voor het personage van Griet niet afkom van haar verschijning. Het zei zo; ik kan er mee leven. 

Het schilderij bevat een paar weergaloos mooi geschilderde details, zoals de oorbel en de ogen. Maar het meest spectaculair vind ik de manier waarop Vermeer de vochtige lippen van het meisje heeft weergegeven. Jesus; over inspiratie gesproken! Maar ook frustrerend en jaloersmakend in de zin van: “dat kan ik nooit”. Dat er in de film een hele scène aan gewijd wordt verbaasd me niets. De lippen van Johanson lijken ervoor gemaakt. ‘k Kan me ook niet voorstellen dat tijdens het castingsproces het geen aandachtspuntje was. Hoewel je daar natuurlijk mee moet uitkijken, want er komt voor de rol wel iets meer kijken, dan een paar mooie lippen. Gelukkig heeft ze daar ook genoeg van in huis zodat het allemaal erg meeslepend en geloofwaardig overkomt.

De afgelopen 3 a 4 jaar heeft ze me als Griet al verscheidene keren geïnspireerd. In eerste instantie vooral ingegeven door het mooie witte kapje dat ze nagenoeg de hele film draagt. Vooral tegen de wit gestucte muren (wit op wit) lag wel een soort van uitdaging. Ook deze tekening met als titel: “The Gift” heeft als blikvanger dat kapje. Van dit gegeven bestaan meerder versies. Twee in de vorm van een olieverfschilderij en meerdere tekeningen. Het geeft een sleutelscène in de film weer. ‘k Kan hem wel verklappen, maar dat doe ik niet. Ga de film maar kijken.

Deze tekening en 3 andere van mijn hand is nog te zien tot en met 15 september bij galerie Paterswolde, als onderdeel van de groepsexpositie: “Was getekend”.

20 juli 2016